Newspeak

Mój sposób na poszerzanie słownictwa? Czytanie i jeszcze raz czytanie. Przyjęłam taką zasadę, że czytam naprzemiennie: raz po angielsku, raz po polsku. Pisarzy anglojęzycznych zawsze czytam w oryginale.

Książką, która towarzyszyła mi w te Święta jest „Rok 1984” Georga Orwella. Ten brytyjski pisarz i publicysta stworzył wspaniałą antyutopię traktującą o wolności, a właściwie o jej braku. Co czyni powieść jeszcze bardziej przerażającą – autor tworząc historię Oceanii (fikcyjnego Państwa, w którym dzieje się akcja) bazował na swoich własnych doświadczeniach przeżytych podczas wojny domowej w Hiszpanii.

Główny bohater powieści, Winston Smith, jest pracownikiem Ministerstwa Prawdy (The Ministry of Truth), które to jednak Ministerstwo z prawdą nie ma nic do czynienia. Nieustannie obserwowany przez Wielkiego Brata, jego zadaniem jest przekształcać napływające komunikaty w taki sposób, aby żadne niepożądane informacje nie przedostawały się do społeczeństwa oraz „ewaporować”, czyli „wymazywać ” z pamięci zbiorowej ludzi, których postanowiono usunąć. Dopóki Winston posłusznie wykonuje swoją pracę w Ministerstwie Prawdy, życie płynie spokojnie swoim rytmem. Wszystko zmienia się jednak w momencie, w którym postanawia się zbuntować zastałemu reżimowi…

To co mnie, jako językowego freak’a, zafascynowało w powieści (oprócz samej fabuły oczywiście, którą uważam za genialną) jest język, który obowiązuje w Oceanii – Nowomowa (Newspeak). Nowomowa została zaprojektowana nie w celu poszerzenia słownictwa, ale w celu zmniejszenia zasobu myśli . Pomagać ma w tym zredukowanie słów do minimum. Nowomowa składa się więc z :

• THE A VOCABULARY – złożone ze słów takich, jak HIT, RUN, DOG, TREE, SUGAR, HOUSE, FIELD do opisania codzienności – ich założeniem jest wyrażenie prostych myśli, obrazujących konkretną czynność, taką jak jedzenie, picie, pracowanie, ubieranie się, itp. lub nazwania i opisania obiektów, które spotykamy na co dzień.

Z kolei gramatyka Newspeak zakłada, że każde słowo może pełnić funkcję zarówno czasownika, jak i rzeczownika, przymiotnika, a nawet przysłówka. Na przykład słowo THOUGHT , nie istnieje w Nowomowie. Jego miejsce zastąpiło słowo THINK, które oznacza zarówno „myśl”, jak i „myśleć”. Inne przykłady: słowo CUT (ciąć) zastąpiło słowo KNIFE (nóż), które jest zarówno czasownikiem, jak i rzeczownikiem .

Przymiotniki w Nowomowie tworzy się poprzez dodanie końcówki – FUL do rzeczowniko-czasownika, a przysłówki – poprzez dodanie -WISE. Stąd na przykład słowo SPEEDFUL oznacza 'szybki’, a SPEEDWISE – 'szybko’.

Niektóre z często używanych przymiotników, takich jak: GOOD, STRONG, BIG, BLACK, SOFT pozostały, ale ich liczba została znacznie ograniczona. Za to nie przetrwały żadne przysłówki w takiej formie, jaka jest powszechnie znana. Na przykład słowo WELL – zostało zastąpione przez GOODWISE.

Co więcej, od każdego słowa można stworzyć formę przeczącą poprzez dodanie przedrostka -UN. Można również wzmocnić znaczenie poprzez dodanie słowa -PLUS lub nawet DOUBLEPLUS. W ten oto sposób w Nowomowie słowo 'ciepło’ to UNCOLD, podczas gdy PLUSCOLD oznacza 'bardzo zimno’, a DOUBLEPLUSCOLD – 'ekstremalnie zimno’. Inne przykłady to: UNGOOD, czyli 'bad’ (zły), UNLIGHT – 'dark’ (ciemny) czy UNDARK – 'light’ (jasny).

Kolejnym ważnym aspektem gramatyki według Nowomowy jest jej regularność. Nie ma w niej więc form nieregularnych czasowników, ani imiesłowów biernych. Forma przeszła od czasownika STEAL to według Newspeak STEALED, od THINK to THINKED, itd. Wszystkie formy nieregularne, np. SWAM, GAVE, BROUGHT, SPOKEN, TAKEN są zakazane!

To samo dotyczy tworzenia liczby mnogiej (liczba mnoga od słów takich, jak : MAN, OX, LIFE to odpowiednio MANS, OXES i LIFES) oraz stopniowania przymiotników (nieregularny przymiotnik GOOD – BETTER – THE BEST w Nowomowie stopniuje się regularnie, czyli: GOOD, GOODER, GOODEST).

Formy SHALL i SHOULD są niedozwolone. Wszystkie ich znaczenia zastępujemy w Nowomowie słowami WILL i WOULD.

• THE B VOCABULARY, czyli słownictwo stworzone dla celów politycznych. Są to w znacznej mierze rzeczowniki złożone, tzw. compound nouns. Oto przykłady:

GOODTHINK – jako rzeczownik oznaczająca 'ortodoksję’, jako czasownik – myśleć ortodoksyjnie. I wszelkie pochodne od tego słowa, czyli: GOODTHINKED – forma przeszła, GOOD-THINKING – imiesłów, GOODTHINKFUL – przymiotnik, GOODTHINKWISE – przysłówek .

Skróty, takie jak: CRIMETHINK (thoughtcrime) , THINKPOL (Thought Police), MINITRUE (Minitruthful), RECDEP (Records Department), FICDEP (Fiction Department), DUCKSPEAK (to speak like a duck).

THE C VOCABULARY – uzupełnia i rozszerza SŁOWNICTWO A i SŁOWNICTWO B . Stworzone do celów naukowych i odnoszące się do terminów technicznych.

NOWOMOWA to język fikcyjny, stworzony na potrzeby powieści. Powieści napisanej w 1949 roku. Biorąc jednak pod uwagę tendencję skracania wyrazów i ograniczania liczby słów, która obserwuję dzisiaj, mowa ta zdaje się być jeszcze bardziej „na czasie”, niż w połowie XX wieku .